Pomimo wielu trudności natury formalnej w roku 1176 do Sulejowa przybywa konwent dwunastu mnichów z burgundzkiego Morimond, osiedlając się na prawym brzegu Pilicy, w pobliżu wsi Sulejów. Inicjatorem i wykonawcą tego przedsięwzięcia był Kazimierz Sprawiedliwy, książę wiślicki i sandomierski, który na krótko przed 1176 r. postanowił dokonać pobożnej fundacji na obrzeżach swego władztwa. Klasztor zabiegał też u papieży o potwierdzenie praw do wcześniej zgromadzonego majątku. Bulle protekcyjne wystawili cystersom z Sułejowa Honoriusz III oraz Grzegorz IX.W pocz. XIII w., dysponując już sporym majątkiem, cystersi przystąpili do budowy nowej, okazalszej świątyni. W 1232 r. arcybiskup gnieźnieński Pełka dokonał aktu jej konsekracji (pw. NMP i św. Tomasza Becketa) i z tej okazji nadał klasztorowi dalsze dziesięciny. W następnych latach przystąpiono do budowy kapitularza, a przedsięwzięcie to zakończono ok. poł. XIII w. W roku 1232 klasztor przejął, z nadania księcia wielkopolskiego Władysława Odonica, tzw. posag dobrowski. Było to sześć wsi i dziesięciny, przeznaczone przez bł. Bogumiła na działalność misyjną w Prusach. Natomiast w roku 1252 cystersi z Sulejowa przejęli uposażenie opactwa szpetalskiego. Kapituła generalna wyznaczyła w poł. XIII w. klasztor sulejowski do obsadzenie nowej placówki, która miała powstać na pograniczu kujawsko – pomorskim w Byszewie. Był to okres szczytowego rozwoju klasztoru pod rządami opata Piotra. Klasztor w poł. XIII w. był w posiadaniu ok. pięćdziesięciu wsi i czterdziestu pięciu dziesięcin z wsi, dysponował obszernym immunitetem, kościołami, targami, licznie zgromadzonymi regaliami oraz przypisańcami osadzonymi w poszczególnych wsiach. Dynamiczny rozwój klasztoru został jednak dość niespodziewanie zahamowany. Już w 1 poł. XIII w. cystersi sulejowscy rozpoczęli spory z norbertanami osadzonymi w pobliskim Witowie (głównie o dziesięciny), a także z okolicznym rycerstwem.

(więcej…)